Türkiye bir ay sonra tarihi bir seçim için sandık başına gidiyor. Seçmenin tercihini etkileyecek en kıymetli kriterlerden biri iktisat olacak. AK Parti hükümetleri 20 yılda Türkiye iktisadını 4,5 kat büyüttü. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan liderliğindeki takımlar, 14 Mayıs seçimlerinden sonra “Türkiye Yüzyılı”nı inşa etme yolunda yeni ve güçlü amaçlarla seçmenin karşısına çıktı. 905 milyar dolarlık ekonomiyi 1,5 trilyon dolara, 10 bin 650 dolarlık kişi başı geliri 16 bin dolara çıkarmayı hedefleyen hükümet, toplumsal refah artışını üretim iktisadıyla sürdürmeyi hedefliyor.
Yeni periyot siyasetlerinin en değerli ayrışma noktası da faiz siyasetleri olacak. Türkiye’deki muhalefet faizleri yükseltmeyi ve bu yolla yurt dışından sıcak para çekmeyi vadediyor. IMF’nin kemer sıkma siyasetlerine dönmek Türkiye’yi 1990’lı yıllara geri götürmektir. 14 Mayıs’ta Türkiye ya yüksek faizi, şirket iflaslarını, işten çıkarmaları ve IMF siyasetlerini tercih edecek. Ya da düşük faizin sağladığı avantajlar sayesinde yatırımı, üretimi, istihdamı, ihracatı artırarak büyümeyi tercih edecek.
IMF ve Batılı merkez bankalarının öncelediği kemer sıkma siyasetlerinin bilakis üretimi, yatırımı, istihdamı ve ihracatı öne çıkaran modelle büyümeyi tercih eden Türkiye, düşük faiz tercihiyle dünya ekonomilerinin süratle içine sürüklendiği sorunlu süreci muvaffakiyetle atlattı. Covid-19 salgınıyla başlayan, Rusya-Ukrayna Savaşı, global besin ve güç krizleri ve bunlara bağlı fiyat artışlarıyla devam eden ekonomik riskler ülkeler için adeta kuvvetli bir imtihana dönüştü. Enflasyonla çabada merkez bankalarının faiz silahına sarılması ise küresel boyutta bir ekonomik sakinliğe dönüştü.
Tüm dünya bu aksiliklerle boğuşurken, Türkiye’de ise üretimi destekleyecek yatırımlara öncelik verildi. Paradan para kazanmayı temel alan faiz siyasetlerin yerine hem istihdam oluşturacak hem de ihracat gelirlerini tırmandıracak olan adımlar atıldı. Aralık 2021’de Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın açıkladığı Türkiye İktisat Modeli çerçevesinde uygulanan büyüme stratejisi ile Türkiye, adım öne çıktı. Üretim, yatırım, istihdam ve ihracatı önceleyen yeni model sayesinde Türkiye iktisadı 2021’de yüzde 11,4 ile son 50 yılın en süratli büyümesine imza attı. Geçtiğimiz yıl ise Türkiye iktisadı yüzde 5,6 büyüdü.
Salgının tesirlerinin azalmaya başladığı ve ekonomik toparlanmanın sürdüğü 2021 yılı sonunda spekülatif kur ataklarıyla karşılaşan Türkiye, Kur Muhafazalı Mevduat ve Katılma hesabı (KKM) uygulamasıyla karşılık verdi. Türkiye iktisat modeli kapsamında hayata geçirilen KKM sistemi dövize talebi azalttı, TL’nin bedelinin korudu ve döviz manipülasyonlarını bitirdi. Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu (BDDK) datalarına nazaran, 7 Nisan 2023 prestijiyle Kur Muhafazalı mevduatların toplamı 1 trilyon 776 milyar liraya ulaştı.
Liralaşma stratejisi yoluyla dolarizasyon önlendi. TL mevduatlar uzun bir ortadan sonra yine döviz hesaplarının üzerine çıktı. Bankalardaki TL cinsi mevduat 5 trilyon 951 milyar lira, yabancı para (YP) cinsinden mevduat ise 4 trilyon 112 milyar lira oldu. Toplam YP mevduatı, 216,5 milyar dolar seviyesinde bulunuyor. Geçen yıl yüzde 65’e yaklaşan döviz hesaplarının toplam bankacılık mevduatı içerisindeki hissesi yüzde 41’e geriledi. Döviz mevduatları 24 Aralık 2021 tarihinde 261 milyar 224 milyon dolarla tepe yaptığı düzeyden 44,7 milyar dolar geriledi.
Sadece para piyasalarında değil, yeni iktisat modelinin en değerli sac ayaklarından olan ihracatta da başarılı bir performansa imza attı Türkiye. O denli ki 2021’de 225 milyar 368 milyon dolar olan ihracat, 2022’de yüzde 12,9 artışla 254,2 milyar dolara çıktı. Böylelikle Cumhuriyet tarihinin rekoru kırıldı. Türkiye, 2022 sonu için belirlenen 250 milyar dolarlık ihracat amacını rahatlıkla aştı.
Yatırım, istihdam, üretim, ihracat ve cari fazla gayesini odağına alan Türkiye iktisat modeli kredilerde de olumlu hava estirdi. Kamu bankaları üzerinden sanayicilere düşük faizli kredi verildi. 2021’de 3,6 trilyon lira olan ticari kredilerin toplamı 2022’de 5,9 trilyon liraya ve Nisan 2023 prestijiyle 6,7 trilyon liraya çıktı. Ticari kredilerin toplam krediler içindeki hissesi yüzde 80 seviyesinde gerçekleşti. Ticari krediler içinde imalat sanayi yüzde 30 ile en yüksek hisseye sahip oldu. Bilhassa KOBİ’lerin yatırım için aldığı kredilerde patlama yaşandı. 2021’de KOBİ kredi hacmi 1 trilyon lira bandını aştı. Geçtiğimiz yıl, kredi hacmi 2 trilyon 20 milyar lirayı bulan KOBİ kredileri hacmi 2,3 trilyon liraya ulaştı.
Türkiye iktisat modeli tesirini en fazla faiz enstrümanı üzerinde hissettirdi. Merkez Bankası’nın son olarak şubatta siyaset faizini %8,5’e indirildi. Siyasi istikrar, güçlü görünüm ve makroekonomik güzelleşmeyle bütçe üzerindeki faiz yükü de kademeli olarak azaldı. İzlenen üretimle büyüme siyaseti sayesinde yıldan yıla yatırımların bütçeden aldığı hisse arttı. 2001 yılında faizin bütçedeki hissesi %51 ile tarihin en yüksek düzeyindeyken, AK Parti iktidarıyla birlikte bu oran gerilemeye başladı. 2022’de yatırımın bütçedeki hissesi %11,1 ile faizi geçti.
Alınan kararlar istihdam cephesinde de olumlu gelişmeleri beraberinde getirdi. 2021 yılında yüzde 12 olan işsizlik oranı 2022’de yüzde 10,4’e geriledi. Global salgınının akabinde 6,4 milyon insan istihdama katıldı. Asrın felaketi olarak tanımlanan Kahramanmaraş merkezli sarsıntılar öncesi periyot olan ocak ayı bilgileri Türkiye iktisadının 2023’e güçlü başladığını gösterdi. İstihdamda 31.8 milyon ile rekor kırılırken, işsizlik oranı yüzde 9,7 ile 9 yılın tabanını gördü. Şubat 2023 prestijiyle işsizlik oranı yüzde 10 olarak gerçekleşti.
Borsa İstanbul getiri arayışının öne çıktığı 2022’de Türkiye iktisadının geleceğine inancın de bir işareti olarak, rekor üstüne rekor kırdı. BIST 100 endeksi 2022’de yüzde 196,57 getiriyle 5.509,16 puana yükselerek, dünya genelinde kıymetli hisse piyasaları ortasında açık orta en uygun performansı sergiledi. Kelam konusu yükseliş 1999’dan bu yana en güçlü artış olarak kayıtlara geçti. BIST 100 endeksi, 1997’den bu yana birinci sefer 4 yıl üst üste yatırımcısının yüzünü güldürdü. Dolar bazında da getiri yüzde 112,4 olarak gerçekleşti.
Batı finans sisteminde çok ısınmış ekonomiyi soğutmanın yolu yüksek faizlerden geçiyor. IMF siyasetleriyle da özdeşleşen kemer sıkmaların faturası geniş halk kitleleri ödüyor. Uzunca bir geçmişe dayanan bu tezin son olarak hayat bulduğu kriz 2008’de yaşandı. “Enflasyonu düşürmenin tek yolu faiz artırmaktır” yaklaşım, her krizde büyük çöküşlere sebebiyet verdiği halde kutsanmaya devam ediliyor. Yüksek faizlerin neden olduğu krizin tesiriyle Batı’da ya yeni işe alımlara orta veriliyor ya da işten çıkarmalar yapılıyor. Teknoloji şirketlerinin işten çıkardıklarının sayısı 500 bin şahsa dayandı. Milletlerarası Çalışma Örgütü’nün (ILO) raporuna nazaran; global işsizliğin 2023 yılında yaklaşık 3 milyon artarak 208 milyona ulaşması bekleniyor.
Para siyasetinin azalan destekleyici duruşu ve artan resesyon riskleri finans sistemi üzerinde de baskıya neden oluyor. Yakın vakitte Fed’in agresif faiz siyasetinin tahvil piyasasında oluşturduğu yüke dayanamayan Silikon Vadisi Bankası (SVB), Silvergate Capital ve Signature Bank peş peşe battı. İsviçreli Credit Suisse batmaktan son anda kurtarıldı.