Deprem bilimci, jeofizik yüksek mühendisi Prof. Dr. Övgün Ahmet Ercan, Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği (TMMOB) Jeofizik Mühendisleri Odası’nın düzenlediği toplantıda, “Sürekli olarak söylenen ‘Deprem takdiri ilahidir, hayat yazgıdır’. Hayır, o denli değildir. Hasebiyle Japonya ve Amerika’daki hoş örnekleri biz Türkiye’de yapabiliriz. Meslek çıkarları için de ‘bu bir pastadır’ olayını bırakalım artık” dedi.
Bir zelzele ülkesi olan Türkiye’de, inşaat mühendisliği ve mimarlık fakültelerinde zelzele alanında ders verilmemesine reaksiyon gösteren Ercan, “Akıl alır üzere bir olay değil. Ne büyük bir eksikliktir” dedi. Jeofizik Mühendisleri Odası Genel Lideri Şevket Demirbaş da lokal idarelere jeofizik mühendisi çalıştırmaları davetinde bulundu ve bir daha imar affı çıkarılmamasını istedi.
Toplantıya Jeofizik Mühendisleri Odası Genel Lideri Şevket Demirbaş, Jeofizik Mühendisleri Odası İstanbul Şubesi İdare Heyeti Lideri Burak Çatlıoğlu, zelzele bilimci Prof. Dr. Övgün Ahmet Ercan, Prof. Dr. Bülent Kaypak ve Prof. Dr. Mehmet Emin Candansayar konuşmacı olarak katıldı.
‘Bütün bu yapılaşmanın yıkılmasının sorumlusu, 1950’den yılından beri gelen yönetimlerdir’
Toplantıda birinci kelam alan Prof. Dr. Övgün Ahmet Ercan, incelemeler için salı günü Hatay’a gideceğini söyledi. Ercan, şöyle konuştu:
“Aslında 1950’den başlamak üzere ülkede ‘hürriyet’ geldi. Herkes istediğini yapabilir. İsteyen hilafeti dahi getirebilir üzere adımlar atıldı. Köyden kente yanlışsız bir göç başladı. 1950 yılında köylü oranı yüzde 70, kentli oranı yüzde 30’du. Şu anda köylü oranı yüzde 9, kentli oranı yüzde 93. Türkiye tarım yapamıyor, hayvancılık yapamıyor. Olağan köyden çaresiz olarak kente gelen şahıslar, büyük kentlerin çeperlerinde gecekondularını yaptılar. Daha sonra her seçim periyodunda gelen imar aflarıyla bir katlı gecekondu evvel 2, sonra 3, sonra 4, sonra 5 katlı yapılara dönüştü. Bunların hiçbiri mühendislik yapısı değil. Münasebetiyle bütün bu yapılaşmanın, yıkımların sorumlusu, yalnız bugünkü idare değil, 1950 yılından beri gelen idarelerdir. Zira hepsinin tavrı birebir oldu. 2007 yılında, hani ‘Türkiye’de belediyeler hiçbir şey yapmadı’ kelamı asla gerçek değil. Bilhassa İstanbul Belediyesi’nde, İstanbul’un 1/5000’lik yer yapısı haritası yoktu, bunlar yapıldı. İstanbul’un jeofizik davranış haritası yoktu, bunlar yapıldı. İstanbul’da incelikli çalışmalar yapıldı. Yani İngilizcesiyle Microsonation çalışmaları yapıldı. İncelikli çalışmalarla aşağı üst 250 metreye 250 metre bütün İstanbul’u biliyoruz. Yeniden İstanbul bitirilmemiş olsa da semt semt yapı nitelikleri belirlendi.
‘İstanbul, para olmadığı için sarsıntıya hazırlanamadı’
Kentsel dönüşüm konusunda yapılacaklar tasarlandı fakat buradaki problemlerden bir tanesi para yoktu. Sayın (Ekrem) İmamoğlu’nun söylediği üzere ‘Kentsel dönüşüm yapabilmem için 25 milyar dolar gerekir’ dedi. Bu olmadığı için hakikaten kentsel dönüşüm, bizim anladığımız manada yapılmadı. Bunun yerine yapısal dönüşüm yapılmaya başladı. Yapısal dönüşümleri de lakin varlıklı kimseler yapabiliyordu zira müteahhitler fark istiyordu. İstanbul, zelzeleye hazırlanamadı. Yani para olmadığı için hazırlanamadı. Sarsıntının ana kahrı, şayet bir ülke fakirse ve eğitim olarak gelişmişlik seviyesi geriyse o, zelzele vefatlarına çok yakın demektir. Pekala, bugünkü şartlarda ne yapmamız gerekir ki tekrar Kahramanmaraş, Hatay, Adıyaman, Gaziantep, Malatya, Osmaniye olaylarını yaşamayalım? Artık Zelzele Yönetmeliği her ne kadar Jeofizik Mühendisleri Odası’nı tam tatmin etmese de yapı kontrol kuruluşları oluşturuldu. Bu çok olumlu bir olaydı ancak yapılar denetlendi baştan, 2007’den sonra sulandı. Sulanmasının nedeni, yapı kontrol kuruluşların seçimini ve parasını yapıyı yapan, üstlenen kişi veriyordu. 2019 yılında bu sefer tombalayla yapı kontrol kuruluşları seçilmeye başlandı, lakin yeniden sorun çözülemedi. Zira zelzelede yıkılan yapıların yüzde 20’si yerden gelen meselelerle, yüzde 80’i ise yapısal meselelerden kaynaklanır. Bu görülemedi.
‘Yapı kontrol kuruluşlarının ismi, ‘yer yapı kontrol kuruluşu’ olarak değiştirilmelidir’
Bu işi düzeltmek için teklifimiz, yapı kontrol kuruluşlarının isminin ‘Yer Yapı Kontrol Kuruluşu’ olarak değiştirilmesidir. Yalnızca isim olarak değil, Yer yapı kontrol kuruluşları hem yeri denetlemeli hem de yapıları denetlemeli. Yer ile ilgili mühendislik kolları, yerin davranışını, sarsıntısız ve sarsıntılı durumda, yerin dirilik ve davranış durumunu belirleyen başta jeofizik. Zira sarsıntı, jeofiziğin bir uzmanlık alanıdır. Öbür hiçbir kolun birincil uzmanlık alanı zelzele değildir. Birtakım inşaat mühendislerinin ‘Ya jeofiziğin ne işi var burada, bizim yapılarda’ demesini biz şaşkınlıkla karşılıyoruz. Zira yapı incelemelerinde kullanmış olduğu tüm düzenekler, jeofizik düzenektir. Hasarsız yapı diye bir şey yok, jeofizik formüllerle yapı incelemeleri var. Sonra bu işten bir ekmek hissesi ya da pastayı vermeme üzere bir çabası olamaz. En büyük çaba, halkın ömür hakkını bir mühendis olarak gizli tutmak ve korumaktır. Yer yapı kontrol kuruluşlarının her biri jeofizik mühendisi, jeoloji mühendisi ve geoteknik mühendisi almak zorundadır takımlarına. Bunlar yetkili olmalılar. Jeofizik mühendisleri, yapı kontrol kuruluşu kurabilme yetisinde olan şahıslardır. Yer yapı kontrol kuruluşları, birebir vakitte bir sigorta şirketi olması gerekiyor.
‘Yapı yıkılırsa kontrol kuruluşları, hammurabi yasaları’ndaki üzere bedelini katlı olarak ödemeli’
Dolayısıyla gelecekte sarsıntı olur, o yapı yıkılırsa motamot Hammurabi Yasaları’nda olduğu üzere kontrol kuruluşları, yitirilen yapının bedelini katlı olarak ödemesi ve tıpkı vakitte orada ölenlerin tazminatını ödemesi, yetmedi, bu şahısların ellerinden yer yapı kontrol kuruluşu dokümanının alınması gerekir ebedi olarak. Ayrıyeten affedilmemelidir. Bunu çapraz garantiye almak için yapılacak öteki bir olay, yapı güvenlik dokümanı. Yani her yapının kesinlikle yer yapı güvenlik evrakı olması gerekiyor. Yerin jeofizik mühendisleri tarafından davranışlarının belirlenmesi; taşıma gücüdür, salınım devridir, titreşimcik ölçümleriyle çalkalanma durumudur üzere bir de yapının oturma istikameti… Mesela Rönesans yapısının yıkılmasının ana nedeni, yönseme tesiridir zelzelede. Uzun ekseni, ana ivme vuruş doğrultusuna dik olduğu için tıpkı Yalova’da, Aydınevler’de olduğu üzere bilhassa Rönesans yapıları geriye yanlışsız yıkılmıştır. Yalnızca yapı niteliğinden kaynaklanmamıştır. Artık yapı dediğiniz vakit, yalnızca inşaat ve mimarları ilgilendirmiyor olay. O yapı, bizim yerin üstünde kalıyor.
‘Japonya ve Amerika’daki hoş örnekleri biz Türkiye’de yapabiliriz’
Ben 53 yıldır o zelzeleden o zelzeleye gidiyorum. Daima olarak söylenen ‘Deprem takdiri ilahidir, hayat yazgıdır’. Hayır, o denli değildir. Münasebetiyle Japonya ve Amerika’daki hoş örnekleri biz Türkiye’de yapabiliriz. Artık kâfi yani. Artık kâfi. Sonra meslek çıkarları için de ‘bu bir pastadır’ olayını bırakalım artık. Şu anda işin en değişik taraflarından bir tanesi, kasap kasaplığını yapıyor, bakkal bakkallığını yapıyor ancak yetmiyor, kasap inşaat da yapıyor. Bu olabilir mi? Biz Jeofizik Mühendisleri Odası olarak yapıların yalnızca inşaat mühendisleri ve mimarlar tarafından yapılmasını destekliyoruz. Artık bu olayın burada bitmesi gerekiyor. Uzman inşaat mühendisleri tarafından yapılması gerekiyor yapıların. Ülkemiz birinci derece bir zelzele ülkesi ancak şunu biliyor musunuz? Ben İstanbul Teknik Üniversitesi’nden emekli öğretim üyesiyim. Teknik Üniversite dahil inşaat mühendisliği diploması alan hiçbir kişi, sarsıntı dersi, yani sismoloji almıyor, hiç okumuyor. Zelzele ülkesinde, inşaat mühendislerinin sarsıntının yapılarıyla münasebeti konusunda sismoloji dersi almıyor, mimarlık da o denli. Akıl alır üzere bir olay değil. Ne büyük bir eksikliktir.
‘Bizim birinci yönetmelikler zelzele olmayan almanya’dan kopyalanmıştır ve bu hala sürüyor’
Bizim birinci yönetmelikler zelzele olmayan Almanya’dan kopya edilmiştir ve bu hala sürüyor. Onun şiddetle değiştirilmesi gerekiyor. Bütün İnşaat Mühendisleri Odaları’nda zarurî olarak zelzele dersi açılması ve bunun jeofizik öğretim üyeleri tarafından verilmesi gerekiyor. Yetmedi, bir de yani bunun ‘uygulamalı zelzele bilimi’ diye verilmesi gerekiyor bu dersin. Ayrıyeten inşaat ve mimarlık fakültelerinde, yapı ve yapılaşma fiziğinin de öğretilmesi gerekiyor. Ben iki tane inşaat fakültesinde ders verdim emekli olduktan sonra. Bu dersleri açtım ben orada. Çivi üzere inşaat mühendisleri çıktı. Hasebiyle YÖK’ten, inşaat fakültelerinden ve inşaat öğretim üyelerinden bilhassa rica ediyorum. Yani zira yapılar öldürüyor bizi. Yapıyı yapan kişi, sarsıntı bilimi, yapı ve yapılaşma jeofiziği okumazsa başımıza ne gelir?”
‘Depremle ilgili saçma sapan komplo teorileri üretiliyor’
Prof. Dr. Bülent Kaypak da “Depreme ait basında, toplumsal medyada sarsıntının oluşum haline ait birtakım yani komplo teorisi üzere teoriler üretilerek sarsıntının işte ‘Yok şu teknikle üretilmiş, yok şu ülke sarsıntısı üretmiş’ hatta son haberlerde de uzaydan çubukların atılması üzere saçma sapan olaylar, çağ ve bilim dışı istikametlere götürüyor” reaksiyonunu gösterdi.
Mehmet Emin Candansayar’dan İnşaat Mühendisleri Odası’na reaksiyon: jeofizik mühendisliğini rencide ettiler
Prof. Dr. Mehmet Emin Candansayar da TMMOB’a bağlı bir başka oda olan İnşaat Mühendisleri Odası’na reaksiyon gösterdi. İnşaat Mühendisleri Odası tarafından “Jeofizik Microtremor Tekniği ile Mevcut Binaların Zelzele Tesirlerine Karşı Riskleri Belirlenemez” başlığıyla yayınlanan açıklama için Candansayar, “Bunun üzerine çok üzülerek bildiriyoruz. İnşaat Mühendisleri Odası, jeofizik mühendisliğini rencide edecek formda hiç olmayacak bir biçimde bir açıklamayı internet sayfasına koymuş. Bunu bir an evvel düzeltmesini bekliyoruz İnşaat Mühendisleri Odası’nın. Zira kimin yazdığını bile bilmediğimiz bir hususta kimse bir meslek kümesini karalayamaz” dedi.
‘İstanbul’da birçok belediyede etüt raporlarını kıymetlendirecek jeofizik mühendisi yok’
Burak Çatlıoğlu da İstanbul’da 39 ilçe belediyesinin birçoğunda yapılan taban etüt raporlarını yerde ve rapor üzerinde kıymetlendirecek jeofizik mühendisi bulunmamasına dikkat çekti. Çatlıoğlu, “Bu bir tez değil. İsterseniz siz de araştırabilirsiniz. İsterseniz de biz bu ilçe belediyelerinin isimlerini bir bir size veririz” dedi.
‘Biz bu felaketi bir daha yaşamak istemiyoruz’
Şevket Demirbaş ise bütün mühendislik alanlarının multidisipliner çalıştıklarını vurgulayarak, “Yasa koyucular, yasa hazırlayıcılar, bizi mühendisler olarak ayrıştırmasınlar” dedi. Demirbaş, kelamlarını şöyle sürdürdü:
“Biz birlikte çalışmak diyoruz. Bu birlikte çalışmanın önünü gelsinler, ortak olarak sorularımızı birlikte çözelim. Kontrol sistemleri kuruldu. 2013 yılına kadar odaların bir kontrolü vardı. Biz orada bir mühendisin yapmış olduğu çalışmaları, bütün odalar için söylüyorum, TMMOB’un kontrol yetkisi vardı. Hâlâ da şu anda var lakin kâfi değil. 2013 yılındaki İmar Yasası’na konulan bir husus ile odaların kontrol elinden alındı. Bu kontrol elinden alındı fakat odaların da bunu denetecek bir sistemin olması gerekir. Bir iş yaparken sonuçta kesinlikle âlâ bir kontrolün de olması gerekir. Bu kontrol, yapı kontrol şirketlerine verildi. Yapı kontrol şirketlerinin de denetlenmesi gerekmeye başladı. Bunları mahallî idareler yapacak. Biz tekraren oda olarak müracaat etmemize karşın, ‘Jeofizik mühendislerini kesinlikle istihdam edin, biz afet ülkesiyiz. Tabiat kaynaklı bir sürü afet var. En kıymetlisi de sarsıntı. Buralarda yetişmiş jeofizik mühendislerinin rapor kontrolünden de uygulamasından çok yararlanacaksınız’. Maalesef gelen yazıları görseniz, çok kolay cümlelerle yıllardır bunu yaptılar. ‘Norm takımımız yok. Birinci etapta değerlendireceğiz’. Kıymetlendiren belediye yöneticilerine teşekkür ediyorum fakat birçok es geçti. Bugün yapı ve yerin hiçbirini birbirinden ayıramazsınız. Mahallî idarelerde hâlâ şu anda 81 vilayetimizin ilçelerini de koyun, tahminen binin üzerinde, toplasanız 100- 150 tane jeofizik mühendisi yok. Olan jeofizik mühendislerini de öteki alanlarda çalıştırıyorlar. Lütfen, mahallî yöneticiler, bir jeofizik mühendisi istihdam edin. Vilayetler ve ilçeler bilhassa. Biz zelzele ülkesiyiz. Biz bu felaketi bir daha yaşamak istemiyoruz.
‘Ey yasak koyuncular, mühendislerin elini kolunu bağlamayın’
Yer bilimcileri istihdam edeceksiniz. Onlar denetimlerini yapacaklar. İnşaat mühendislerini istihdam edeceksiniz. Onlar da yapının denetimini yapacaklar. Biz sağlıklı konutlarda, sağlıklı yapılarda oturmak istiyoruz. 99 sarsıntısını milat olarak kabul edersek, geldiğimiz yol bir arpa uzunluğudur. 40 binden fazla insanımız öldü. 100 binin üzerinde yaralı var. Bir daha biz bunu yaşamak istemiyoruz. Ben yaşamak istemiyorum. Çocuklarım yaşamak istemiyor. Torunlarım yaşasın istemiyorum. Onun için ey yasak koyuncular, yasa hazırlayıcılar; mühendislerin elini kolunu bağlamayın. Biz burada bilimi ve tekniği uygulamaya çalışıyoruz. Biz hiçbir meslekle çatışmak istemiyoruz. Bizi birbirimizle çatıştırmayın. O denli unsurlar getirin ki, bu ortak noktalarda buluşalım. Her bilim kısmının özellikleri var. Bunları entegre edelim. Bütün gelişmiş ülkeler, çağdaş ülkeler bunu yakalamış. Entegre etmişler. Hiç kimsenin birbirine üstünlüğü yok. Herkes misyonunu yapıyor. Kontrol düzeneğinde hiçbir meşakkat yok. Çok kolay olarak Japon bilim insanlarının televizyonda konuşmalarını gördük. Biz bunu senelerce söylüyoruz. Dayanılmaz bir entegrasyon yapılması gerek.
‘İmar affı çıkarmayın artık’
Bir gün gelecek, bu biçimde gidersek dışarıdan jeofizik mühendisi ithal etmek durumunda kalırız. Bu arkadaşlarımızı yetiştirelim. Bu da siz istihdam konusunda pürüzü kaldırırsanız, işsizliği ortadan kaldırırsanız ki muhtaçlık var Türkiye’de. Türkiye’de çok gereksinim var jeopolitik mühendislerine. Bunları kaldırmadığınız sürece bu badireler devam edecektir. Yapı kontrol firmalarının katiyetle denetim altına alınması lazım. Bugünkü uygulamaların büyük bir kısmı, yapı kontrol şirketlerinin, firmalarının eksik uygulamalarından kaynaklanan şeyler. Lütfen artık bizi duyun. Yasak koyucular, imar affı çıkarmayın artık. 2018 yılında biz, ‘İmar affı çıkarılmasın, yapılmasın’ diye bildiri yayınlamamıza karşın şu anda da bilemiyorum lakin gerçekleşecek. Sonunda raporlarda göreceğiz. Kaç tanesi imar affından yararlandı tahminen orada. İstanbul’da da var. Olmaz. Bilim ve tekniğe aykırı düşen imar afları çıkarılamaz. Bu imar affından ülkemiz bıktı. Halkı da alıştırdılar buna. Halkımızı da yanlış yönlendirdiler. ‘Ben bir kaçak yapı daha çıkarayım. Gerisinden nasılsa imar affı gelir’ diyor. Bunları hükümetler alıştırdı. Bundan evvelki hükümetler de bugünkü mevcut hükümet de yaptı bunu. 18 tane imar affı çıkarılmış. Ondan evvel de çok çıkarıldı. Bilim ve tekniğe uygun olmayan yaklaşmaları katiyetle biz mühendisler olarak müsaade etmeyeceğiz bundan sonra. Etmememiz de gerekiyor. Bu sesimizi, feryadımızı duysunlar diliyorum.”
‘İstihdamımızı sağlayın’
Ankara’dan gelen işsiz jeofizik mühendisi Merve Şeker de pek çok meslektaşının farklı işlerde çalışmak zorunda olduğunu belirtti. Şeker, “Yıllardır bağıra bağıra takım isteyen jeofizik mühendislerinin sesini artık evvel ülkemiz, sonra kendimiz için gereken ve geciken kıymetin gösterilip maddelerdeki yerini teslim ederek gerekli istihdamın sağlanmasını talep ediyoruz” diye konuştu.